Τι είναι αυτά τα νανοβακτήρια;

Κατορθώσαμε να τα εντοπίσουμε μόλις τα τελευταία δέκα χρόνια, όμως ακόμα δε γνωρίζουμε με βεβαιότητα τι ακριβώς βλέπουμε.
Υποπτευόμαστε ότι κατοικοεδρεύουν στα έγκατα της Γης και στον ανθρώπινο οργανισμό.
Κάποιοι τα θεωρούν «φαντάσματα» της βιολογίας, υποστηρίζοντας ότι βρισκόμαστε μπροστά σ'ενα ευφάνταστο παραμύθι.
Κάποιοι άλλοι, πάλι, είναι πεπεισμένοι για την ύπαρξη τους.
Αν τελικά αποδειχθεί ότι όντως υπάρχουν, πρέπει να ξαναγράψουμε όλη την ιστορία της ζωής.

ΑΒάφτιστα

Δεν έχει αποσαφηνιστεί ούτε το όνομα τους.
Οι γεωλόγοι αναφέρονται σ' αυτά με τον όρο νανοβακτηρια ή υπερμικρά βακτήρια (ιultramicrobacteria), ενώ οι βιολόγοι τα ονομάζουν νανόβια.
Χάριν συμβάσεως, στο εξής θα χρησιμοποιούμε τον όρο νανοβακίτηρια, ο οποίος προέρχεται από την επιστήμη της ιατρικής.
Πατέρας τους θεωρείται ο Ρόμπερτ Φολκ, καθηγητής πετρολογίας στο Πανεπιστήμιο Όστιν του Τέξας, στις ΗΠΑ.
Από τα πρώτα χρόνια της καριέρας του, o Αμερικανός βρέθηκε αντιμέτωπος με το γεωλογικό μυστήριο που ακούει στο όνομα «τραβερτίνης», πέτρωμα που οι επιστήμονες δεν μπορούν να κατατάξουν σε κανένα γνωστό πετρογραφιχό σύστημα.
Παρότι υπέθεσαν ότι πρόκειται για μια μορφή ασβεστόλιθου, αυτό διέθετε ορισμένες ιδιότητες που το διαφοροποιούσαν.
Έτσι το 1979 ο Φολκ ξεκίνησε από τις ΗΠΑ με προορισμό την Αιώνια Πόλη, τη Ρώμη.
Σχοπός του ταξιδιού του ήταν η μελέτη του Κολοσσαίου, αφοΰ το αρχαίο μνημείο είναι κατασκευασμένο εξ ολοκλήρου από τραβερτίνη.

Κολοσσιαία ανακάλυψη

Τα επόμενα δέκα χρόνια ο Φολχ πηγαινοερχόταν από το Όστιν του Τέξας στο Τίβολι, τριάντα χιλιόμετρα έξω από τη Ρώμη, απ' όπου εξόρυσσαν τραβερτίνη.
Τα δείγματα που μετέφερε στο Τε'ξας εξετάζονταν σ' ένα μικροσκόπιο με ικανότητα μεγένθυνσης 10.000 φορές.
Στα τέλη του 1989 το Πανεπιστήμιο του Όστιν απέκτησε ένα πανίσχυρο μικροσκόπιο ηλεκτρονίων με δυνατότητα μεγέθυνσης 100.000 φορές.
Αίφνης ένα νέο μικροσυμπαν αποκαλύφθηκε μπροστά στα μάτια του Φολκ.
Δισεκατομμύρια ζωντανοί οργανισμοί με σφαιρικό ή ωοειδές σχήμα βρίσκονταν παντού κολλημένοι πάνω στον τραβερτίνη.
Ο Φολκ ονόμασε τους οργανισμούς νανοβακτήρια και προχόρησε οτη δημοσιοποίηση των πρώτων φωτογραφιών το Σεπτέμβριο του 1990.
Μέχρι το 1992 εντατικοποίησε τις έρευνες του και εντόπισε νανοβακτήρια πάνω σε ασβεστόλιθους, πυριτικά άλατα και οξειδωμένα μέταλλα.

Αρειανοί εξ Ανταρκτικής

Μικροβιολόγοι απ' όλο τον κόσμο αμφισβήτησαν τα συμπεράσματα του Φολκ, όμως το 1996 η ιστορία των νανσβακτηρίων έλαβε παγκόσμιες διαστάσεις.
Αφορμή στάθηκε η εξέταση του ΑLΗ84001, ενός μετεωρίτη από τον Αρη ο οποίος προσέκρουσε στη Γη πριν από 13.000 χρόνια και ανακαλύφθηκε στους πάγους της Ανταρκτικής το 1986.
Τον Αύγουστο του 1996 οι ερευνητές της ΝΑSΑ έδωσαν στη δημοσιότητα φωτογραφίες από τη μικροσκοπική εξέταση του ΑLΗ8400:!.
Στις φωτογραφίες διακρίνονταν απολιθωμένοι οργανισμοί που έμοιαζαν εκπληκτικά ως προς το μέγεθος και το σχήμα με τα νανοβακτήρια του Φολκ.
Η είδηση έκανε το γύρο του κόσμου σε χρόνο ρεκόρ και συνοδεύτηκε από σχόλια του τύπου «Αρχαία ζωή από τον Αρη» ή «Οι Αρειανοί υπάρχουν».
Ο Φολκ βρέθηκε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, με αποτέλεσμα οι μικροβιολόγοι να αντιδράσουν πιο έντονα από ποτέ.
Έτσι τον Οκτώβριο του 1998 συγκλήθηκε η Εθνική Ακαδημία Επιστημών των ΗΠΑ με στόχο να βάλει τέλος στην «επιστημονική αίρεση» των νανοβακτηρίων, όπως ονομάστηκε.

Ιερά Εξέταση

Τα μέλη της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών αποφάσισαν ότι για να ξεμπερδεύουν με τα νανοβακτήρια έπρεπε να τα... σκοτώσουν.
Έτσι στην τελική αναφορά που συνέταξαν τόνισαν πως για να θεωρηθεί ένας οργανισμός ζωντανός πρέπει να είναι σε θέση να επιβιώνει και να αναπαράγεται αυτόνομα.
Τα νουκλεϊκά οξέα και τα ριβοσώματα, απαραίτητα γι' αυτές τις λειτουργίες, καταλαμβάνουν χώρο τουλάχιστον 200 νανομέτρων (nm) - ένα νανόμετρο ισούται με ένα δισεκατομμυριοστό του μέτρου.
Τα μικρότερα νάνοβακτήρια που έχουν βρεθεί είναι περίπου 10 nm, ενώ τα μεγαλύτερα δεν ξεπερνούν τα 200 nm. Κατά συνέπεια, οι νέοι οργανισμοί που είχε ανακαλύψει ο Φολκ ήταν εξαιρετικά μικροί για να θεωρούνται «ζωή», με την κλασική έννοια του όρου. Βέβαια υπάρχουν και οι ιοί, οι οποίοι δεν ξεπερνούν τα 20 nm, ωστόσο για την αναπαραγωγή τους βασίζονται στα συστήματα του κυττάρου που μολύνουν και ως εκ τούτου δε δημιουργείται αντίφαση με τα συμπεράσματα της Ακαδημίας.

Τάραξαν τα νερά

Προς στιγμήν φάνηκε ότι οι έρευνες για τα νανοβακτήρια θα έμπαιναν για πάντα στο συρτάρι.
Λίγους μήνες αργότερα η υπόθεση ήρθε και πάλι στο προσκήνιο, αυτή τη φορά με'σα από τις σελίδες του Ρnas, επίσημου περιοδικού της Αμερικανικής Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών.
Ο Όλαβι Κατσάντερ και η Νέβα Τσιφτσίογλου, από το Τμήμα Βιοχημείας και Βιοτεχνολογίας του Πανεπιστημίου Κουόπιο στη Φιλανδία, ανακοίνωσαν την ανακάλυψη ζωντανιόν νανοβακτηρίων στις πέτρες απατίτη, οι οποίες σχηματίζονται στα νεφρά.
Τα ονόμασαν Νanobacterium sanguineum και ισχυρίστηκαν ότι αυτοαναπαράγονται σε συνθήκες καλλιέργειας διαθέτοντας δικό τους DΝΑ.
Ήταν τόσο σίγουροι για τα ευρήματα τους, ώστε ίδρυσαν την Νanobac, εταιρεία στη Φλόριντα των ΗΠΑ η οποία παράγει τεστ ανίχνευσης νανοβακτηρίων καθώς και θεραπευτικά σκευάσματα για τις
ασθένειες που προκαλούν.

Σκουπίδια

Δύο χρόνια αργότερα ο Τζον Σίζαρ, από το Εθνικό ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ, αφού μελέτησε διεξοδικά την έρευνα των δύο Φιλανδών εξήγησε πως αυτό που έμοιαζε με αυτοαναπαραγωγή δεν ήταν στην πραγματικότητα παρά μια ασυνήθιστη ανάπτυξη κρυστάλλων.
Επίσης υποστήριξε ότι το DΝΑ προερχόταν από τη μόλυνση ενός φυσιολογικού βακτηρίου και δεν ανήκε στα υποτιθέμενα νανοβακτήρια.
Πολλοί ισχυρίστηκαν ότι ο Κατσάντερ και η Τσιφτσίογλου συντηρούσαν το ζήτημα για να μοσχοπσυλάνε τα προϊόντα της Nanobac.
Σε γενικές γραμμές η επιστημονική κοινότητα θεωρεί τις εργασίες των Φιλανδών «σκουπίδια», σε αντίθεση μ' εκείνες του Σίζαρ οι οποίες μνημονεύονται
σαν ευαγγέλιο.

Φίλοι καρδιακοί

Την τελευταία, μέχρι σήμερα τουλάχιστον, λέξη για τα νανοβακτήρια έγραψαν ο Τζον Λίσκι και η Βιρτζίνια Μίλερ, καθηγητές χειρουργικής και φυσιολογίας της καρδιάς στη Μayo Clinic της Μασαχουσέτης, στις ΗΠΑ.
Μετά από τέσσερα χρόνια ερευνών δημοσίευσαν πρόσφατα στο Αmerican Journal of Physiology μια σειρά από σημαντικά ευρήματα.
Υποστηρίζουν ότι στις φλεγμονές των αρτηριών -καρωτίδες και μηριαίες-, στα ανευρύσματα της αορτής και στις καρδιακές βαλβίδες εντόπισαν οργανισμούς που δεν ξε περνούν τα 200 nm.
Μετά απο ειδική καλλιέργεια οι οργανισμοί πολλαπλασιάστηκαν, γεγονός που αποδεικνύει ότι περιέχουν νουκλεϊκό οξύ.
Αν και η δημοσίευση αυτή αμφισβητήθηκε, οι αντιδράσεις ήταν πιο ήπιες, αφού η Μαyo Clinic δεν έχει κανένα εμπορικό τμήμα που να ασχολείται με τα νανοβακτήρια.
Καθώς φαίνεται, η υπόθεση θα απασχολήσει για αρκετό καιρό ακόμα τους επιστήμονες, αφού παρά τις όποιες διαψεύσεις οι «αιρετικοί» εμμένουν στις θέσεις τους.
Ο Φολκ μελετά το ρόλο των νανοβακτηρίων στη συμβίωση τους με ζώντες οργανισμούς για την κατασκευή ορυκτών τμημάτων όπως τα όστρακα των αχιβάδων, τα δόντια των δεινόσαυρων και το κέλυφος των αβγών των πουλιών.
Ο ίδιος υπεραμύνεται της ερευνάς του και δηλώνει ότι όποιος μιλούσε, πριν από τον Παστέρ, για βακτήρια και μικρόβια θεωρούνταν τρελός και όχι ιδιοφυΐα.